De rechter-commissaris zal de 32-jarige milieuactivist binnenkort door de psychiatrische observatiekliniek van Justitie laten onderzoeken op psychische stoornissen, zo verwacht Beyaert. Het PBC voorziet de rechtbank uiteindelijk van een onafhankelijk advies over de mate van toerekeningsvatbaarheid.

Beyaert was bijna twintig jaar geneesheer-directeur van het Pieter Baan Centrum. In al die jaren had hij met de meest gestoorde delinquenten van Nederland te maken.

Op basis van zijn enorme praktijkervaring, berichten in de media en een reconstructie van De Gelderlander omtrent de levensloop van Volkert van der G. schildert Beyaert de verdachte af als een eigenaardige, eenzame man. Extreem gedreven in zijn milieuwerk, niet bereid tot compromissen. Een man die er ook nog eens onbegrepen denkbeelden op nahield en daarvoor soms werd uitgelachen of gekwetst. "Ook al stond hij te boek als een vriendelijke man. De kans bestaat dat hij jarenlang woede in zich heeft verzameld. Hij kreeg daarbij vast geen enkele correctie meer van zijn directe omgeving. De geboorte van zijn eerste kind moet heel ingrijpend zijn geweest. Dat moet veel in hem hebben losgemaakt. Misschien als extra, zware verantwoordelijkheid. Zeker voor iemand die zich zo bekommerde over het welzijn van plant en dier."

Temidden van de 32 mededelinquenten in de observatiekliniek, die van zeer ernstige misdrijven worden verdacht, zal Volkert beslist een vreemde eend in de bijt blijken, denkt Beyaert. "Anders dan seksuele misdadigers zal Van der G. door hen niet met de nek worden aangekeken. Ze zullen hem als maf beschouwen. Misschien zelfs bewonderen."

De milieu-activist moet gewoon meedraaien op de groep van acht gedetineerden. Beyaert erkent dat het voor het forensisch team moeilijk zal zijn om Van der G. neutraal te beoordelen. "Hij heeft een beroemdheid tot slachtoffer gekozen. Er is al zoveel in de media verschenen, dat je als het ware het dossier al hebt gelezen voordat je de verdachte hebt gezien. Doorgaans ga je eerst praten en verdiep je je daarna pas in het dossier. Toch moet hij net zo geobserveerd worden als ieder andere verdachte."

Beyaert vraagt zich af of het behandelteam in staat is om de geestesgesteldheid van Van der G. voldoende te peilen. In de bijna drie weken dat de oud-Wageningse student milieuhygiëne in voorarrest zit, hult hij zich in hardnekkig stilzwijgen. Volgens Beyaert is het zeldzaam dat verdachten ook binnen het PBC blijven zwijgen. In zijn lange carrière als geneesheer-directeur heeft hij dat slechts eenmaal meegemaakt. Verdachten worden in de kliniek zeven weken geobserveerd. "Je gaat een potje met hem schaken, een kaartje leggen en kijkt hoe hij zijn eten opschept. Het merendeel gaat praten. Ontdooit. Velen zijn zelf verwonderd en willen weten waarom ze hun daad hebben begaan. Je kunt je bewust voornemen om geen bek open te trekken. Maar zeven weken je mond houden is erg moeilijk." Mocht Volkert zijn kaken op elkaar houden dan is de kans groot dat hij na twee weken de observatiekliniek moet verlaten om plaats te maken voor een ander. Overigens gebeurt dat vrijwel nooit. De verdachte krijgt dan geen tbs, ter beschikking stelling, maar kan rekenen op een lange celstraf. Tussen de vijftien tot twintig jaar schatten strafrechtspecialisten in.

Ex-officier van justitie F. Teeven van Leefbaar Nederland gelooft niet dat Volkert op eigen houtje heeft gehandeld. Hij baseert zich op de plattegronden van de woningen van Pim Fortuyn en nog twee leden van de Lijst Fortuyn die in Volkerts rode Opel Kadett zijn gevonden. In andere complottheoriën wordt gesuggereerd dat de Harderwijker zich heeft laten gebruiken, bijvoorbeeld door inlichtingendiensten.

Beyaert gelooft daar niets van. "Dit lijkt me geen man die opdrachten aanneemt en ook uitvoert. Ook is het geen man van samenwerking. Hij lijkt me meer een man die een plan alleen uitvoert. Hij had er verstand van om plattegronden op te vragen. Dat deed hij frequent in zijn milieuwerk." Beyaert beaamt dat er een discrepantie zit tussen de berekening en de koelheid waarmee de aanslag werd uitgevoerd en de gemakkelijke manier waarop Volkert zich naderhand liet overmeesteren. Beyaert: "Die gelatenheid kan duiden op de gedachte dat zijn werk er op zat: hij had zijn ding gedaan. Misschien heeft hij niet eens een kwaad geweten."